سواد رسانه‌ای مجموعه‌ای از چشم‌اندازهاست که ما به‌طور فعالانه برای قرار گرفتن در معــرض رسانه از آن‌ها بهــره‌بــرداری می‌کنیم تا معنای پیام‌هــایی را که با آن‌ها مواجــه می‌شویم تفسیر کنیم.

ما چشم‌اندازهای خود را با استفاده از ساختار دانش خود می‌سازیم. برای ساختن ساختارهای دانش، به ابزار و مواد اولیه نیاز داریم. این ابزار مهارت‌های ماست. ماده‌ی اولیه، اطلاعات به دست آمده از رسانه‌ها و دنیای واقعی است. استفاده‌ی فعالانه به‌معنی این است که ما از پیام‌ها آگاهیم و به‌طور خودآگاهانه با آن‌ها تعامل داریم .

سواد رسانه‌ای یک مفهوم قدیمی است که اولین بار مارشال مک‌لوهان در سال ۱۹۶۵ به‌کار برد. او معتقد بود زمانی که دهکده‌ی جهانی فرا رسد باید انسان‌ها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه‌ای دست یابند .

دکتر معتمد نژاد سواد رسانه‌ای را یک نوع درک متکی بر مهارت می‌داند که می‌توان بر اساس آن انواع رسانه‌ها را از یکدیگر تمیز داد، انواع تولیدات رسانه‌ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد، محصول نهایی یک رسانه را تشخیص داد و به درک این نکته رسید که، آیا محتوا رابطه‌ای با عدالت اجتماعی دارد یا خیر.

شکرخواه می نویسد: یکی از اهداف اصلی سواد رسانه‌ای این است که استفاده مبتنی بر آگاهی و با فایده از سپهر اطلاعات را تامین کند. سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه‌ی کارکرد رسانه‌ها و معنی‌سازی در آن‌ها است. سواد رسانه‌ای را می‌توان دسترسی، تجزیه و تحلیل و تولید ارتباط در شکل‌های مختلف رسانه‌ای و مصرف انتقادی محتوا دانست. سه جنبه‌ی سواد رسانه‌ای عبارتند از:

الف. ارتقای آگاهی نسبت به رژیم مصرف رسانه‌ای و یا به عبارت بهتر تعیین میزان و نحوه‌ی مصرف غذایی رسانه‌ای از منابع رسانه‌ای گوناگون؛

ب. آموزش مهارت‌های مطالعه یا تماشای انتقادی؛

ج. تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رسانه‌ها که در نگاه اول قابل مشاهده نیست .

محسنیان راد در این مورد می‌گوید سواد رسانه‌ای، سوادی است که در شرایط انبوه شدن پیام‌ها در سپهر ارتباطی، مخاطب فرا می‌گیرد که چگونه به‌آسانی پیام‌های مورد نیاز خود را پیدا کند؛ به عبارتی توانایی تشخیص پیام‌هاست که مخاطب بداند رسانه‌های مورد نظر، کدام پیام را با هدف خبررسانی منتشر می‌کنند یا قصد پروپاگاندا (تبلیغات سیاسی) دارند .

الیزابت تومن برای سواد رسانه‌ای سه مرحله را مشخص می‌نماید.

– اولین مرحله خیلی ساده و بدیهی است: این‌که اهمیت رژیم رسانه‌ای را متوجه شویم و قدرت انتخاب داشته باشیم و همچنین قادر باشیم اوقاتی را که صرف رسانه‌ها، از جمله تلویزیون، ویدئو و بازی‌های الکترونیکی می‌کنیم کاهش دهیم.

– دومین مرحله و این است که داشتن دید انتقادی را فرا می‌گیریم و به می‌آموزیم که چگونه تجــزیه و تحلیــل کنیــم. در این مرحله چارچوب‌ها را می‌شناسیم و به ساختـار آن‌ها پـی می‌بریم.

– سومین مرحله موضوعاتی فراتر از چارچوب‌ها را جست‌وجو می‌کند. برنامه‌هایی را که ما می‌بینیم چه کسی تولید می‌کند؟ به چه منظوری است؟ چه کسی منتفع می‌شود؟ چه کسی زیان می‌بیند و این‌که چه کسی تصمیم‌گیری می‌کند؟ در این مرحله تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مشخص می‌شود که چگونه هر فردی در اجتماع تجربه‌های رسانه‌ای خودش را تفسیر می‌کند و همچنین نشان می‌دهد کـه به چـه صـــورت رســانــه‌های گــروهی الگوی مصــرف جهــانی را شکــل می‌دهند. مائورین بارون از بخش چند رسانه‌ای و عضو هیئت مدیره‌ی آموزشکده‌ی زبان انگلیسی مونترال در تعریف سنتی از سواد رسانه‌ای، به ویژه رسانه‌های چاپی رمزگشایی و فهمیدن آن چیزهایی است که چاپ می‌شوند. اما در دنیای تکامل‌یافته‌ی امروز، دیگر رسانه‌های چاپی بخش عمده‌ی رسانه‌ها نیستند و در حال حاضر رسانه‌های الکترونیک نقش عمده‌ای را به عهده گرفته‌اند. امروز سواد رسانه‌ای به معنای آن است که افراد باید قادر به انجام دادن فعالیت‌های رمزگشایی، درک، ارزیابی و نوشتن پیام‌ها اعم از رسانه‌های چاپی و غیر چاپی، ارزیابی، و آفرینش متن، تصویر و صدا و یا ترکیبی از این عناصر.

باکینگهام نیز می‌گوید کسانی که دارای سواد رسانه‌ای هستند، قادرند به‌آسانی اشتباهات را شناسایی کنند و معانی طنز و هجویات را بفهمند و همچنین نسبت به تفسیرهایی که از رسانه‌ها ارائه می‌شود، دید شکاک داشته باشند. آن‌ها همچنین فهم عمیقی نسبت به ژانرهای تلویزیونی دارند.